جراید و مجلات و احزاب در عصر مشروطه

آراود (صبح)

مرحوم میرزا محمدعلی خان تربیت در فهرست جراید آذربایجان (ص 405) که ضمیمۀ کتاب دانشمندان آذربایجان به طبع رسیده، دربارۀ این روزنامه می نویسد: اراود یعنی صبح؛ روزنامۀ هفتگی منتشر در تبریز در زبان ارمنی از طرف فرقۀ داشناکسوتیون به مدیریت یوسف در 1909 تا 1912 در کتاب مطبوعات و شعر فارسی تألیف برون (ص 28) پس از شرح فوق می نویسد: «روزنامۀ اراود به سبب عقاید آزادی طلبی اش تأثیر قابل ملاحظه در قفقاز داشت و در نتیجه دخول آن در روسیه منع شده بود و از این جهت شکایت و نهضتی در قسمت های روسیه پدید آمد. مؤسسین روزنامه سعی می نمودند خودشان را از توقیف محافظت نمایند. مندرجات روزنامه عبارت است از راپورت و اخبار مهم تلگرافی که خیلی معروف و مشهور بوده، از تهران و خارجه و همچنین بحث با روزنامۀ ایرانی به نام شفق که در تبریز طبع می شد؛ در این روزنامه چاپ شده است.»

ظاهراً محل طبع و انتشار روزنامۀ اراود پس از مدتی به طهران منتقل گردید و در پایتخت منتشر می شده، چنانچه در سالنامۀ 1297 شمسی وزارت معارف در صورت جراید و مجلاتی که در مرکز طبع و نشر می شده، نام این روزنامه را بدین خصوصیات ذکر کرده و در ملاحظات آن ذکری از تعطیل بودن آن به میان نیاورده، و از این رو معلوم می شود تا آن تاریخ منتشر می شده است. خصوصیات اراود که در سالنامه آورده شده، بدین قرار است:

روزنامۀ اراود به مدیری «مسیو باذیل» که سردبیر آن نیز خود مشارالیه است، به طور هفتگی، به زبان ارمنی، در مطبعۀ طهران چاپ و هر نوبت 700 تا 800 نسخه از آن منتشر می گردد.»

مسیو باذیل در طهران مطبعه [ای] به نام «مطبعۀ طهران» داشته است.

فرقه و یا حزب داشناکسوتیون

گفتیم روزنامۀ اراود از طرف فرقۀ داشناکسوتیون منتشر شده، برای اینکه خوانندگان مختصری از این حزب و یا فرقه اطلاع پیدا کنند، لازم است یادآور شویم که مرام اصلی فرقۀ مذکور عبارت از استقلال ارمنستان و ادارۀ آن به وسیلۀ ارامنه است. از افراد برجسته و مهم این حزب که در ایران شهرتی دارد، آقای «کاسپار اپیکیان» می باشد. وی از کارمندان مسؤول حزب و مردی ادیب و نویسنده و در جنگ بین الملل اول، در قتل عام ارامنه در ترکیه؛ و از آنجا فرار کرد و مدتها در ممالک بیگانه بود تا اینکه به وسیلۀ هیأت ارامنه طهران برای انجام خدماتی به فرهنگ ارامنه دعوت شد. و نیز وی همان کسی است که در زمان کودتای سیدضیاء الدین از مشاورین او بود و رسماً از طرف سیدضیاء الدین به شهرداری طهران منصوب گردید. اپیکیان فعلا در لبنان زندگی می کند. باری حزب داشناکسوتیون ارامنه در انقلاب مشروطه ایران رل مهمی را بازی کرده است و یپرم خان، پطروس خان، هر دو از کارمندان این حزب بودند و در تاریخ انقلاب مشروطه محل پرافتخاری را دارند. یپرم خان در جنگ با سالارالدوله کشته شد و پطروس خان هم از طرف روس های تزاری به علت شرکت در انقلاب مشروطه به دار آویخته گردید.

(عینا از صفحات 110 و 111 کتاب «تاریخ جراید و مجلات ایران»، تألیف محمد صدر هاشمی، جلد اول، چاپ دوم، انتشارات کمال، اصفهان، 1363)