خربزه زار و حکمرانی زنان و کسیب و باقی قضایا

چون خبر شکست لشگر تاتار به عثمان پاشا رسید، قبل از آنکه بر سر او آیند، به اضطراب تمام خود را از قلعه بیرون انداخته، راه فرار پیش گرفت. و چون خبر به سمع میرزا سلمان و امرا رسید که او فرار نموده، جمعی به عقب او شتافتند. چون وی به ایلغار تمام رفته بود، و اکثر غازیان به کسیب مشغول شدند، بدو نرسیده بازگردیدند. (صفحۀ 684).

بعد از فرار، عثمان پاشا، از اموال و اثاث لشکر قزلباش و اسیران از زنان و پسران که به دست او درآمده بود، خود را به قلعۀ دربند کشانیده، از ترس لشکر ظفر اثر در آنجا متحصن شد. و بقیۀ شروانیان که بیشتر به واسطۀ دویست هزار تومان بقایای زمان شاه جنت مکان که در آن اوان به یکبار بر ایشان حواله شده بود، یاغی گشته بودند، خود را به کوهستان ها کشیدند. به واسطۀ این فترت خلق بسیار ضایع شد.

از صحیح القولی استماع افتاد که عبور لشکر ظفر اثر بر موضعی افتاد که اطفال غازیان روملو به مثابه خربزه زار در آن صحرا پهن شده بودند و همچنان غازیان از میان آن گذشته، اسبان بر سر و شکم اطفال پا نهادند و جمعی دیگر به اسیری رفتند و بسیاری به قحط گرفتار گشته، هلاک شدند. (صفحۀ 685).

چون مشخص آصف زمان و امرای عالی شأن شد که عثمان بی ایمان به جانب دربند رفته و در آن قلعه متحصن است، مسرعی به تعجیل تمام به خدمت شاهزادۀ سپهر احتشام و نواب علیّه والامقام فرستاده، عرض نمودند که: عثمان پاشا فرار نموده، متحصن به قلعۀ دربند شده و عادل گرای خان زنده به دست درآمده، صلاح دولت در این است که اردوی همایون به دستور در همان مکان نزول اجلال داشته باشد. این غلامان عساکر منصوره را برداشته، به دربند رویم و عثمان پاشا را به دست درآوریم و یکباره قطع آمد و شد این طایفه از این دیار نمائیم. این خبر چون به نواب مهدعلیایی رسید، قبول این رأی ننموده، محمدبیک ترکمان که در آن اوان ایشیک آقاسی حرم محترم بود، از عقب امرا فرستادند که به هیچ وجه توقف نکرده، در ساعت متوجه اردوی عالی گردند. میرزا سلمان و امرای عظیم الشأن امتثال فرمان نموده، عادل گرای خان را برداشته، متوجه اردوی عالی شدند و «مهمات شروانات ناساخته و قرار نداده» در روز پنجشنبه هجدهم شهر شوال سنۀ مذکوره [986ق.] داخل یورت سلطان شدند. (صص 685 و 686).

قاضی احمد بن شرف الدین قمی، خلاصة التواریخ، تصحیح دکتر احسان اشراقی، جلد دوم، چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1363ش.