ابوالحسن کلماتی و غازیان خراسانی عهد رکن الدوله

 سامانیان برخی سفرهای جنگی بر ضد ترکان کافر ترتیب دادند، اما دراویش و مبلغان که برای تبلیغ آیین اسلام به درون دشت های آسیای میانه می رفتند، در تغییر آیین ترکان، بیش از اقدامات نظامی مؤثر بوده اند. با نگاهی گذرا در منابع مشاهده می گردد که اشاراتی مختصر به فعالیت مبلغانی نظیر «ابوالحسن الکلماتی» [ابوالحسن محمّد بن سفیان کلماتی] شده است و بس. کلماتی از مردم نیشابور بود، و در روزگار امارت امیر عبدالملک [بن نوح، مرگ به سال 350ق./ 961م.] در میان ترکان (از قرار معلوم قراخانیان) به تبلیغ آیین اسلام می پرداخت. تاخت و تازهای کفار ترک به قلمرو سامانیان دست کم تا پایان امارت اسماعیل موجب گردید که از سراسر مشرق عالم اسلام، داوطلبان یا غازیان برای جنگ با مشرکان به ماوراء النهر بیایند.

با اسلام پذیرفتن ترکان دیگر به خدمات مجاهدان اسلام در آسیای میانه نیازی نبود، اما در آناطولی و نواحی قفقاز همچنان فعالیت داشتند. ابن مسکویه در تاریخ آل بویه ذیل سال 353ق./ 964م. آورده است که پنج هزار غازی از خراسان به قلمرو آل بویه آمدند و در سال 355ق./ 966م. سپاهی مرکب از بیست هزار غازی خراسانی اجازه خواستند که از سرزمین های آل بویه بگذرند و برای جنگ با دولت بیزانس به غرب بروند. بی گمان در میان این جنگیان غارتگر ترکان بسیاری بودند که پیشگامان کوچ بزرگ ترکان به آناطولی در سده های آینده به شمار می آیند.

صفحۀ 135 کتاب «تاریخ ایران کیمبریج؛ از فروپاشی دولت ساسانیان تا آمدن سلجوقیان»، گردآورنده: ریچارد نلسون فرای، ترجمۀ حسن انوشه، جلد چهارم، چاپ یازدهم، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1394 هجری شمسی