درباره به کارگیری دین مسیح در حرکت های استعماری

به طور کلی، نمایندگان کلیسای کاتولیک و پروتستان که از سوی کشورهای غربی به سرزمین های دیگر قدم می گذاشتند، به شیوه ای مستقیم یا غیرمستقیم، کارگزاران استعمار بودند. حتی ممکن بود که مبلغان و کشیشان مسیحی با تحمل رنج و سختی فراوان و گرسنگی و بیماری جان خویش را بر سر آرمان های خود بگذارند، اما هرگز تلاش آنان را جز در چهارچوب برنامه های استعماری غرب نمی توان مورد بررسی قرار داد. در قرن شانزدهم، همراه با گسترش تجارت و دستیابی اروپا بر سرزمین های وسیع، و برخورداری بیشتر از منابع ثروت، و اهمیت یافتن پول، سرمایه، کالا، و بازرگانی، دیدگاه هایی نو پیرامون مسائل گوناگون مذهبی بیان گردید، و از آن پس باورها و اعمال مذهبی بسیاری از مسیحیان اروپا دگرگونی یافت. به عنوان مثال، همان گونه که «تاونی» می آورد؛ «کوشش های فراوانی به کار افتاد که برای مبادلات و معاملات احتکاری و قماری و سفته بازی تأییدهای مذهبی به دست آید.» دست اندرکاران سود و سوداگری در آنتورپ، لندن، و آمستردام بر آن باور شدند که سرمایه، اعتبار، بانکداری، داد و ستدهای بزرگ، امور گسترده مالی، و دیگر مسائلی که با زندگی بازرگانی در پیوند بود، سخت بایسته و لازم می باشد. درست از همین رهگذر بود که بورژوازی اروپا راه خویش را از دستورهای پیشین کیش مسیح جدا کرد؛ دستورهایی که درگیری در سوداگری، جز در چهارچوب نیاز برای زیستن را در خور سرزنش، بازخواست، و ملامت می شمرد، و دلالان را به عنوان انگل های جامعه مایه ننگ می دانست، و رباخواران را دزد می خواند. این البته بدان معنی نبود که اروپا از مسیحی گری یکسره برید، هرگز! مسیحی گری در شکل «کالونی» خود، پیوندهای استوار شده بر پایه سودگرایی و سوداگری را، به شیوه های گوناگون رنگ مذهبی داد، و بدان مشروعیت بخشید، و آموزش خود را در همان چهارچوب طرح ریزی کرد. مرحوم دکتر عبدالهادی حائری